انجمن توسعه و ترویج ایمنی _ هوایی _ ایمنی هوانوردی _ توسعه ایمنی
فاز مقابله از جمله مراحل فرايند مديريت بحران است كه به مفهوم فعال كردن تمامي خدمات براي نجات جان انسانها و حفظ اموال است. كه اقدامات اصلي آن در سوانح هوايي يعني امداد و نجات (شامل تجسس، اطفاء حريق، نجات مجروحين و انجام سرويس پزشكي، مراقبت از اجساد و تشخيص هويت)، اطلاع‌رساني، اقدامات امنيتي، انتقال مجروحين و بررسي سانحه است.
با بررسي اقدامات صورت گرفته در فاز مقابله در سوانح بوقوع پيوسته سالهاي 88 و 89 در كشور (مشهد، قزوين، اروميه) كه در شكلهاي مختلف سوانح هوايي (سانحه هوايي داخل و اطراف فرودگاه، سانحه هوايي خارج فرودگاه)رخ داده است. مشكلات مديريتي موجود شناسايي شده كه از مهمترين آنها، مي‌توان از نبود يكپارچگي فرماندهي صحنه سانحه، نداشتن برنامه‌ريزي و فقدان آشنايي افراد با شرح وظايف و مسئوليت‌هايشان و همچنين نبود مديريت اطلاع‌رساني و افكار عمومي نام برد .
مديريت بحران در سوانح هوايي ايران، از دو منظر راهبردي و عملياتي قابل بررسي است. در سطح راهبردي مي‌توان به مباحثي چون وضع نوسازي ناوگان حمل و نقل هوايي و تعهدات بخش دولتي و خصوصي در اين زمينه و مسائلي چون تحريم‌هاي بين‌المللي پرداخت و در سطح عملياتي هم به علل وقوع سوانح هوايي و مديريت بحران پس از رخداد سانحه هوايي توجه كرد كه در اين مقاله به بخش دوم آن با رويكرد بررسي فاز مقابله در فرايند مديريت بحران يك سانحه هوايي پرداخته خواهد شد .
اغلب كشورهاي جهان داراي طرح هاي مقابله با سوانح هوايي هستند و از قبل امكانات و تجهيزات سازمانهاي شهري خود را براي اين منظور و ديگر بحرانهاي مشابه پيش‌بيني و بسيج كرده‌اند، اما رويكرد فعلي كشور ما در مواجهه و مقابله با سوانح هوايي، به گونه‌اي نيست كه در كشورهاي ديگر ديده مي‌شود .
سوانح هوايي كه در داخل شهرها يا نزديكي آنها رخ مي‌دهد (نظير سقوط هواپيماي ارتش در شهرك توحيد تهران يا سانحه هواپيماي شركت ايران اير اروميه) مي‌تواند علاوه بر مسافران هواپيما، باعث كشته يا مجروح شدن ساكنين مناطق مسكوني شود يا حوادث تركيبي ديگري را بوجود آورد. از اين رو لازم است طرح‌هاي مديريت بحران براي اينگونه حوادث هم تهيه و اجرايي شود .
طبق قانون تشكيل سازمان مديريت بحران و آيين‌نامه اجرايي آن، وظيفه اعلام بحران در سطح منطقه، برعهده استاندار آن منطقه است و به تبع آن، مديريت و فرماندهي صحنه هرگونه حادثه‌اي با وي خواهد بود. از آنجايي كه سانحه سقوط هواپيما هم جزء بحرانهاي برخاسته از انسان تلقي مي‌شود؛ لازم است شخص استاندار بعنوان فرمانده صحنه از نحوه مديريت بحران اينگونه حوادث، اطلاعات كافي داشته باشد تا ضمن هماهنگي سازمانهاي دولتي و ارگان‌هاي نظامي و انتظامي، در كوتاه‌ترين زمان بتواند عمليات امداد و تجات را به انجام رساند.
تعريف سانحه يا بحران
عموماً سه ويژگي اصلي را شرط اصلي تعريف بحران ذكر كرده‌اند: تهديد، غافلگيري و فشار زماني.
به بيان ديگر، براي آنكه فرد يا گروه درگير صحنه، اوضاع را بحراني بداند، بايد اولاً احساس كند كه هدف‌هاي داراي اولويت تهديد مي‌شود.
ثانياً در برخورد با تهديد، غافلگير شود و ثالثاً احساس كند كه زمان موجود براي پاسخ‌گويي به تهديد، محدود است.
در اين راستا از ديدگاه عمومي مي‌توان سانحه را اينگونه تعريف كرد :
«سوانح (بحرانها) را مي‌توان حوادثي با منشاء طبيعي يا حاصل دست انسانها دانست كه آنچنان ناگهاني بروز و آنچنان ويران مي‌كند كه مردم سانحه ديده، از عهده دفع و رفع خسارات آن برنمي‌آيند و دست كمك به سوي غيردراز مي‌كنند.
به عبارت ديگر، بحران حادثه‌اي ناگهاني يا فزاينده‌اي كه همراه يا زمينه‌ساز آسيب‌هاي گسترده مالي يا انساني بوده و نيازمند انجام اقدامات اضطراري است كه به كمك‌ها و منابع خارج از توان سازمانهاي مسئول براي مقابله با بحران نياز دارد.
بطور كلي بحران در حمل و نقل، حادثه‌اي است كه يا به صورت ناگهاني يا فزاينده بر روي شبكه حمل و نقل رخ مي‌دهد و موجب بروز آسيب‌هاي گسترده مالي و انساني مي‌شود يا حادثه‌اي است ناگهاني كه در پي آن به علت عملكرد نامطلوب شبكه حمل و نقل زمينه‌ساز آسيب‌هاي گسترده مالي يا انساني مي‌شود و در هر دو حال نيازمند انجام اقدامات اضطراري است و به كمك‌ها و منابع خارج از توان سازمانهاي مسئول براي مقابله با بحران نياز دارد.
با اين وصف براي تعريف بحران در حمل و نقل هوايي، مي‌توان گفت: هر نوع رويداد انساني يا طبيعي مخل ايمني، يكپارچگي حمل و نقل هوايي، هوا و فضاي ملي و هم مخل امنيت هواپيما و فرودگاه، بحران ناميده مي‌شود.
معمولاً عبارتهاي حالت اضطراري، سانحه و بحران متناوباً به جاي يكديگر به كار مي‌روند. اما در حمل و نقل هوايي، سانحه عبارت است از وقوع شرايطي براي هو.اپيما، از زماني كه سرنشينان (خدمه پرواز و مسافرين) آن سوار هواپيما شده‌اند تا زماني كه هواپيما را ترك كنند به نحوي كه:
* منجر به قتل يا مجروحيت شديد سرنشينان شود.
* اسكلت و ساختار هواپيما آسيب كلي ديده و غيرقابل استفاده شود.
* هواپيما مفقود شده يا غيرقابل دسترس باشد.
تعريف مديريت بحران و اركان اصلي آن
تعاريف مختلفي در زمينه مديريت بحران ارائه شده است كه برخي از آنها عبارتند از:
* مديريت بحران مجموعه‌اي از عملكردها و برنامه‌ريزي‌هاي مقامات دولتي و دستگاه‌هاي اجرايي (دولتي و غيردولتي) است كه قبل، حين و پس از وقوع هر بحران به كار گرفته مي‌شود.
با توجه به اين تعريف مديران بحران همواره سعي مي‌كنند تا با مشاهده، تجزيه و تحليل بحرانهاي گذشته يا مشابه از وقوع بحران پيشگيري كرده يا در صورت بروز آنها، براي كاهش آثار، حفظ آمادگي لازم، امدادرساني سريع و بهبود اوضاع تا سطح وضع عادي تلاش كنند.
* مديريت بحران بكارگيري و تلفيق دانش، تكنولوژي، برنامه‌ريزي و مديريت براي مقابله با حوادث غيرمترقبه‌اي است كه امكان كشتن انسانها، وارد آمدن خسارات وسيع بر اموال و ايجاد اختلال در جامعه را دارا است.
* مديريت بحران تركيب صحيحي از برنامه‌ريزي و عملكرد دستگاه‌هاي‌دولتي و عمومي به صورت يكپارچه و هماهنگ به منظور پيشگيري و كاهش اثرات، آماده‌‌سازي، مقابله سازماندهي شده و بهبود اوضاع تا رسيدن به وضع عادي است.
طبق تعاريف بين‌المللي، مديريت در سوانح طبيعي و انسان‌ساز چهار ركن اصلي دارد كه عبارتند از:
*مرحله آمادگي
*مرحله پيشگيري و كاهش اثرات سانحه
*مرحله مقابله يا واكنش به هنگام وقوع سانحه
*مرحله بازسازي
هرچند كه هريك از مراحل فوق را مي‌توان در مراحل ديگر ادغام كرد؛ با اين‌همه، هريك به نوبه خود هدفي را دنبال كرده و چارچوب مديريت بحران را تشكيل مي‌دهند.
سانحه هوايي در داخل فرودگاه :
براساس دستورالعمل‌هاي ايكائو بايد براي حوادث كه امكان دارد در داخل فرودگاه رخ دهد، از قبل با پيش‌بيني يك طرح اضطراري آمادگي لازم را كسب كرد تا اثرات حالت اضطراري، خصوصاً در رابطه با جان انسانها و ادامه عمليات هواپيماها به حداقل ممكن برسد.
طرح اضطراري فرودگاه مقرراتي را براي هماهنگي متقابل بين نمايندگي‌هاي مختلف با سرويس‌هاي فرودگاه بيان مي‌كند كه بايد از قبل بين فرودگاه و كميته اجرايي آن هماهنگ شده باشد.
طرح اضطراري و دستورالعمل‌هاي مورد نياز زماني مطلوب خواهد بود كه به واحدهاي اصلي ايمني در فرودگاه واگذار شود كه اين واحدها به انواع ديگر واحدهايي كه در مديريت بحران شهري شركت مي‌كنند، نظير آتش‌نشاني و اورژانس شبيه هستند.
در مورد هواپيماي سانحه‌ديده داخل فرودگاه معمولاً رئيس فرودگاه فرمانده عمليات خواهد بود و وي بايد بر اساس دستورالعمل‌هايي مطمئن شود كه آتش‌نشاني و گروه نجات، پليس با محافظت، سرويس پزشكي و ديگر نمايندگي‌هاي داخل و خارج فرودگاه، افراد متخصص و كارآزموده و مناسب براي شرايط غيرمعمولي بوده و بلافاصله به محض وضع اضطراري وارد عمل مي‌شوند.
سانحه هوايي در نزديكي فرودگاه:
اگر سانحه هوايي در اطراف فرودگاه اتفاق بيافتد، طرح اضطراري فرودگاه به نحو يكسان براي هواپيماي حادثه يا سانحه‌ديده در نزديكي فرودگاه انجام خواهد شد. مسئوليت قانوني طبق توافق از پيش تعيين شده كميته اضطراري با مديركل فرودگاه يا مقام محلي خواهد بود.
به‌هر حال اين موضوع، نبايد بر عكس‌العمل فوري توسط پرسنل فرودگاه يا توسط نمايندگي‌هايي كه در طرح اضطراري فرودگاه نقش دارند، تأثير بگذارد. با اين وصف، چنانچه امكانات و تجهيزات واحد آتش‌نشاني فرودگاه براي عمليات نجات سانحه هوايي اطراف فرودگاه اعزام شوند، طبقه يا رده فرودگاه تغيير كرده و آن فرودگاه ديگر نمي‌تواند پذيراي هواپيماهاي ديگر باشد كه لازم است از طريق صدور اطلاعيه هوانوردي اين موضوع به اطلاع هواپيماهاي عازم آن فرودگاه و ديگر هواپيماهاي عبوري و ساير بخش‌هاي ذينفع صنعت هوانوردي برسد، مفهوم طبقه‌بندي هر فرودگاه اين است كه مي‌بايد هر فرودگاه با توجه به طويل‌ترين هواپيماهايي كه در آن فرودگاه نشست و برخاست مي‌كنند، داراي سطح مشخصي از امكانات نجات و آتش‌نشاني باشد. بنابراين براي يك فرودگاه ابتدا طبقه‌بندي مورد نياز را براساس پيش‌بيني‌هاي انجام شده در خصوص نوع هواپيماهايي كه در آن فرودگاه تردد خواهند كرد، محاسبه و سپس امكانات نجات و آتش‌نشاني براي تأمين طبقه‌بندي نهايي برابر يا بيش از آن را ايجاد مي‌كنند. حال اگر برنامه فرودگاه تغيير كند، به گونه‌اي كه هواپيمايي طويل‌تر قصد استفاده از فرودگاه را داشته باشد، مي‌بايست ابتدا طبقه موجود را به طبقه‌اي برابر با بيش از آن رسانده و سپس مجوز استفاده از فرودگاه را براي آن هواپيما صادر كنند.
سانحه هوايي در خارج فرودگاه:
چنانچه محل وقوع سانحه در فواصل بعيد از فرودگاه‌ها و دور از ديد مستقيم شهود باشد، مقامات محلي با بهره‌‌گيري از امكانات و تجهيزات سازمان‌هائي نظير آتش‌نشاني شهري، اورژانس، امداد و نجات و ديگر نهادهاي تعيين شده در طرح‌هاي مديريت بحران شهري، بلافاصله پس از اطلاع از محل وقوع سانحه، عازم شده و به عمليات امداد و نجات مي‌پردازند.
در حال حاضر بر اساس قانون تشكيل سازمان مديريت بحران كشور و آيين‌نامه اجرايي آن، در هر استانداري، اداره كل مديريت بحران تشكيل مي‌شود و اين اداره كل با كمك 14 كار گروه ملي و استاني به مقابله با سوانح طبيعي و انسان‌ساز از جمله سقوط هواپيما مي‌پردازد. در اينگونه سوانح، فرمانده صحنه مديركل اداره كل مديريت بحران استانداري خواهد بود و ساير سازمان‌ها و دستگاه‌هاي دولتي زيرنظر وي انجام وظيفه خواهند كرد.
ويژگي‌های مديريت بحران سوانح هوايی :
مديريت بحران در داخل فرودگاه چون داراي مديريت و فرماندهي واحد است و بخش‌هاي فرودگاه همه در يك محدوده فيزيكي قرار دارند، لذا دسترسي به محل سانحه و كسب اطلاعات سريع‌تر اتفاق افتاده و واحدهاي عملياتي به سهولت هماهنگ و مديريت مي‌شوند، اما در سوانحي كه در نزديك فرودگاه يا دور از آن، اتفاق مي‌افتد، به دليل ورود سازمان‌ها و دستگاه‌هاي متعدد كه هريك داراي فرماندهي جداگانه‌اي هستند، معمولاً هماهنگي به سختي انجام شده و كسب اطلاعات زمان برخواهد بود. در بين اين سه شكل مديريت سوانح هوايي موضوع مديريت منابع هم قابل توجه است. در حالتي كه دستگاه‌هاي متعدد درگير مديريت بحران مي‌شوند، امكانات و تجهيزات بيشتري را مي‌توانند به نسبت امكانات محدود داخل فرودگاه به كار گيرند .
الزام‌هاي بين‌المللي و داخلي كشورها در تهيه طرح مديريت بحران، الزام كشورهاي متعهد و اعضاي ايكائو (سازمان بين‌المللي هواپيمايي كشوری ) در تهيه قوانين و مقررات ايمني و امنيتي هوانوردي در پيمان‌ها، پروتكل‌ها و ضمايم مربوطه و در مقررات ملي كشورها به وضوح مبين آن نكته است كه كشورها مي‌بايد تمهيداتي(نظير الگوهاي بومي مديريت بحران) بيانديشند تا ضمن جلوگيری از بروز مشكلات، در صورت بروز حوادث ناخواسته، به مناسب‌ترين وجه آن را مديريت كنند .
Persian
Arabic
Chinese (Simplified)
Dutch
English
French
German
Italian
Japanese
Russian
Spanish
Turkish